Cuộc cách mạng ngược trong khoa học – Friedrich A. Hayek

Mô tả

Cuộc cách mạng ngược trong khoa học là tác phẩm Hayek trình bày đầy đủ nhất quan điểm của ông về hệ thống phương pháp luận trong lĩnh vực khoa học xã hội. Cuốn sách gồm ba phần, tương đương với ba bài luận được ông đăng trên chuyên san Economica trong giai đoạn 1941-1944. Phần đầu đưa ra những khác biệt nền tảng về đối tượng và phương pháp nghiên cứu giữa lĩnh vực khoa học xã hội và lĩnh vực khoa học tự nhiên, và lí giải tại sao việc áp dụng một cách mù quáng phương pháp nghiên cứu của lĩnh vực sau vào lĩnh vực đầu – thái độ mà ông gọi là chủ nghĩa duy khoa học (scientism) – lại dẫn đến sai lầm. Phần hai là một nghiên cứu về lịch sử tư tưởng của chủ nghĩa duy khoa học. Hayek chỉ ra rằng cái nôi của sự ngạo mạn duy khoa học là Trường Đại học Bách khoa Paris; Saint-Simon là người ươm mầm các ý tưởng của chủ nghĩa này; Auguste Comte và những người theo chủ nghĩa Saint-Simon là những người phát triển và truyền bá tư tưởng. Phần ba của cuốn sách là một nghiên cứu so sánh tư tưởng của hai triết gia thế kỉ XIX, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, người Đức, và Auguste Comte, người Pháp. Ông cho rằng, mặc dù hai triết gia này rất khác nhau trên phương diện triết học cũng như tuổi đời, họ lại cùng chia sẻ những quan niệm cơ bản của chủ nghĩa duy khoa học, và đó là nguyên nhân khiến cho triết lí về nhà nước toàn trị của họ tương tự.

Mục lục

 Lời giới thiệu                                                                                     

Lời tựa ấn bản tiếng Anh (1952)                                                       

Phần I: CHỦ NGHĨA DUY KHOA HỌC VÀ NGHIÊN CỨU VỀ XÃ HỘI  

1. Ảnh hưởng của lĩnh vực khoa học tự nhiên đối với lĩnh vực khoa học xã hội                                                                      

2. Vấn đề và phương pháp nghiên cứu của lĩnh vực khoa học tự nhiên                                                                                  

3. Đặc tính chủ quan của dữ liệu trong các ngành khoa học xã hội                                                                        

4. Phương pháp theo cá thể luận và “compozit” trong lĩnh vực khoa học xã hội                                                                        

5. Khách quan luận trong chủ nghĩa duy khoa học                    

6. Tập thể luận trong chủ nghĩa duy khoa học                         

7. Duy sử luận trong chủ nghĩa duy khoa học                          

8. Các hệ thống tổ chức xã hội “hướng đích”                        

9. Định hướng “có ý thức” và sự phát triển của lí tính           

10. Kĩ sư và nhà hoạch định                                                       

Phần II: CUỘC CÁCH MẠNG NGƯỢC TRONG KHOA HỌC       

11. Khởi nguồn của sự ngạo mạn duy khoa học: trường Đại học Bách khoa Paris                                                         

12. Người gieo mầm ý tưởng: Henri De Saint-Simon                

13. Vật lí xã hội: Saint-Simon và Comte                                    

14. Tôn giáo của giới kĩ sư: Enfantin và những người theo chủ nghĩa Saint-Simon                                                           

15. Ảnh hưởng của chủ nghĩa Saint-Simon                              

16. Xã hội học: Comte và các môn đồ                                      

PHẦN III: COMTE VÀ HEGEL                                              

17. Comte và Hegel

 

Điểm nhấn

Thực ra, việc dùng lí luận để thuyết phục lí tính con người hiểu được những giới hạn của chính nó là một nhiệm vụ cực kì khó khăn, nhưng lại rất có ý nghĩa. Một nhân tố cần thiết cho sự phát triển của lí tính là chúng ta, như là những cá nhân, nên chịu khuất phục trước những thế lực và tuân theo những nguyên lí mà chúng ta không hi vọng có thể hiểu được đầy đủ, huống hồ chúng lại là cơ sở cho sự tiến bộ, và thậm chí, sự bảo tồn cho nền văn minh con người. Về mặt lịch sử, điều này đạt được thông qua ảnh hưởng của nhiều tín ngưỡng tôn giáo khác nhau và thông qua phong tục truyền thống cùng sự mê tín; những thứ này khiến con người chịu quy phục trước những thế lực không thể giải thích kia không phải vì chúng đánh vào lí tính mà là vào xúc cảm của con người. Giai đoạn nguy hiểm nhất trong sự phát triển của nền văn minh nhân loại rất có thể là giai đoạn mà tại đó con người coi tất cả những niềm tin này là mê tín, và từ chối chấp nhận hay quy phục bất cứ điều gì anh ta không hiểu được bằng lí tính. Vì thế, người theo chủ nghĩa duy lí, người mà lí tính của anh ta không đủ hoàn thiện để chỉ bảo cho anh ta thấy đâu là những giới hạn của sức mạnh của lí tính có ý thức, người coi thường tất cả những thể chế và phong tục không được hình thành theo chủ ý, sẽ trở thành kẻ phá hủy nền văn minh được xây dựng dựa trên những thể chế và tập tục đó.